Melchior Wańkowicz (10.01.1892 – 10.09.1974)
Biografia
Melchior Wańkowicz urodził się 10 stycznia 1892 roku we wsi Kałużyce, niedaleko Mińska na Rusi Białej. Jego ojciec, uczestnik powstania styczniowego zmarł dwa miesiące po narodzinach syna. Trzy lata później mały Melchior stracił również matkę. Po śmierci rodziców przebywał w Nowotrzebach, położonych na Kowieńszczyźnie, majątku babki. Czas tam spędzony zaowocował wydaniem w 1934 r. „Szczenięcych lat”, jednej z najpiękniejszych w polskiej literaturze opowieści o schyłku ziemiaństwa.
W okresie gimnazjum czynnie angażował się w konspiracyjną działalność niepodległościową. W latach 1909-1910 był sekretarzem Organizacji Narodowej Młodzieży Szkół Średnich „Przyszłość”. Miłość do pisania pojawiła się w trakcie nauki. Pod pseudonimem Jerzy Łużyc redagował w konspiracyjnej gazecie „Wici”. W 1911 r. rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie studiów interesował się polityką i aktywnie uczestniczył w konspiracyjnych działaniach młodzieży akademickiej. Gdy wybuchła I wojna światowa początkowo nie brał udziału w walkach, pełnił funkcję pełnomocnika Centralnego Komitetu Obywatelskiego, udzielając pomocy Polakom przebywającym podczas wojny w Rosji. W 1916 r. Wańkowicz ożenił się z Zofią Małagowską, a już rok później wstąpił do Pierwszego Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Za udział w walkach z bolszewikami został odznaczony Krzyżem Walecznych. W 1918 r. brał udział w buncie przeciwko zawarciu porozumienia z Niemcami, postawiony przed sądem polowym został uniewinniony. Swoje przeżycia opisał w „Strzępach epopei”.
Po I wojnie Melchior Wańkowicz kontynuował studia prawnicze, by po ich ukończeniu rozpocząć pracę na stanowisku naczelnika Wydziału Prasowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Trzy lata później zrezygnował z pracy w administracji rządowej i zajął się wyłącznie działalnością wydawniczą oraz literacką. W 1924 r. założył Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, którego był współwłaścicielem i redaktorem naczelnym do 1939 r. Dzięki niemu do polskich czytelników trafiły książki zagranicznych pisarzy. Wańkowicz publikował m. in. w „Kurierze Warszawskim”, „Wiadomościach Literackich”, „Kurierze Porannym”. Wańkowicz działał także w reklamie, był doradcą Związku Cukrowników Polskich i to jego autorstwa jest słynne hasło: „Cukier krzepi”. 50 lat później zwyciężył również w konkursie na hasło reklamowe LOT-u: „LOT-em bliżej”.
Przez ostatnie lata przedwojenne pisarz wraz z rodziną – żoną i dwiema córkami, Krysią i Martą mieszkał na Żoliborzu, w słynnym „Domeczku”, przy ulicy Dziennikarskiej, o którym z sentymentem pisał w „Zielu na kraterze”. W tym czasie, jego reportaż z podróży kajakowej po Prusach Wschodnich „Na tropach Smętka”, miał bardzo duże powodzenie wśród czytelników. Pokazał w nim walkę o polską tożsamość obywateli.
W chwili wybuchu II wojny światowej Wańkowicz wyjechał do Rumunii. Udało mu się nawet, pod pseudonimem Jerzy Łużyc, wydać książkę „Te pierwsze walki”. Latem 1940 r. przedostał się na południe Europy, przebywał na Cyprze, potem w Palestynie. Od 1943 r. został korespondentem wojennym II Korpusu Wojska Polskiego, uczestniczył w bitwie pod Monte Cassino, za co otrzymał Krzyż Walecznych.
Po wojnie Melchior Wańkowicz zamieszkał z żoną w Londynie. Jego młodsza córka Marta wyszła za mąż za polskiego dziennikarza Jana Erdmana, a starsza córka Krystyna zginęła podczas powstania warszawskiego w 1944 r. Wańkowicz kontynuował pracę dziennikarską i literacką. W trzech tomach powstała największa i najbardziej znacząca jego książka „Bitwa o Monte Cassino”.
W 1949 r. przyjął obywatelstwo amerykańskie, jednak nie odnalazł się w tamtejszej rzeczywistości i w 1958 r. powrócił do Polski. Podpisanie „Listu 34”, adresowanego do ówczesnych władz PRL i zawierającego protest przeciwko polityce kulturalnej państwa, spowodowało że stał się ofiarą nagonki, w wyniku której Wańkowiczowi wytoczono proces i skazano go na trzy lata więzienia. W areszcie spędził ostatecznie pięć tygodni, wobec powszechnego oburzenia władze komunistyczne musiały wstrzymać wyrok. Dopiero w 1990 r. Sąd Najwyższy uchylił wyrok i pośmiertnie uniewinnił pisarza.
Melchior Wańkowicz zmarł w Warszawie 10 września 1974 r. w wieku 82 lat. Pochowany został na Powązkach. W świadomości świata literackiego i nie tylko, jest mistrzem szlacheckiej gawędy, klasykiem reportażu, niekwestionowanym dziennikarzem i publicystą.
Wańkowicz i Stalowa Wola
W przededniu wojny ukazała się bogato ilustrowana reporterska opowieść Melchiora Wańkowicza o rozwoju gospodarczym II RP. „Sztafeta”, bo o niej mowa, opatrzona podtytułem „Książka o polskim pochodzie gospodarczym” analizuje sytuację Polski w chwili odzyskania niepodległości oraz opisuje działania na rzecz odbudowy nowego państwa. Autor zgromadził obszerny materiał przygotowując się do jej napisania. Przedstawił ogromny wysiłek gospodarczy, którego wymagało scalenie w jedno państwo ziem z trzech zaborów. Lata trzydzieste rozpoczęły się od wielkich inwestycji – zbudowano port w Gdyni i Centralny Okręg Przemysłowy według koncepcji wielkiego wizjonera II RP Eugeniusza Kwiatkowskiego. Wańkowicz z podziwem opisywał COP – „Opowiem wam o polskim Magnitogorsku, o polskim Magnitostroju”. Do 1948 r. największą inwestycją Centralnego Okręgu Przemysłowego były Zakłady Południowe, które wyrosły w sąsiedztwie wsi Pławo i miały zaspokajać potrzeby armii polskiej. Ich budowę prowadzono w bardzo szybkim tempie, 20 marca 1937 r. ścięto pierwszą sosnę, a pierwsze haubice dla Wojska Polskiego opuściły montownię w kwietniu 1938 roku. Powstało miasto ludzi pracy – Stalowa Wola.
Patron Miejskiej Biblioteki Publicznej
Wraz z miastem powstały pierwsze zalążki biblioteki. W grudniu 1938 r. komitet społeczny na czele z inżynierem Wacławem Mazurem, założył Miejską Bibliotekę Publiczną w Stalowej Woli. Zarówno lokal jak i finanse na zakup księgozbioru pochodziły z zasobów Zakładów Południowych. Placówka była wielokrotnie przekształcana, zmieniały się warunki lokalowe, struktury organizacyjne i administracyjne, natomiast rola pozostała taka sama do dziś – jako organizatora i animatora życia kulturalnego, promotora literatury, miejsca przyjaznego i integrującego lokalną społeczność.
21 grudnia 1988 r. Miejska Biblioteka Publiczna obchodziła 50-lecie swojej działalności. Wydarzenie było okazją do nadania bibliotece patrona. 17 grudnia 1988 r. biblioteka oficjalnie otrzymała imię Melchiora Wańkowicza, pierwszego reportażysty o Stalowej Woli, autora „Sztafety”. W trakcie Jubileuszu odsłonięto pamiątkową tablicę z wizerunkiem patrona MBP. Otwarto także wystawę zdjęć ukazujących epizody z życia pisarza, wystawę książek ze zbiorów warszawskiego Muzeum Literatury i zasobów własnych MBP. Zorganizowano również sesję popularnonaukową, z udziałem prelegentów: dr Aleksandry Ziółkowskiej - Boehm (wieloletnia asystentka M. Wańkowicza), która wygłosiła wykład „W kręgu Wańkowicza” oraz dr Jacka Kajtocha, którego wystąpienie dotyczyło pobytów M. Wańkowicza na budowach COP i publikacji „Sztafeta”. Nie zabrakło również głosu bibliotekarskiego. Ówczesna dyrektor biblioteki, Regina Kiełczyńska opowiedziała „O bibliotece wczoraj i dziś”. Uczestnicy jubileuszowych uroczystości wzięli również udział w akcie wmurowania kserokopii „Sztafety”, wraz z garścią grosików w fundament wznoszonej nowej siedziby MBP. I chociaż nie udało się zrealizować tego planu, to prośba wyrażona w „Sztafecie” przez Melchiora Wańkowicza została spełniona.
